Πολιτικοί, επιχειρηματίες, επώνυμοι καταφεύγουν σε υπεράκτιες εταιρείες για να γλυτώσουν φόρους. Αυτό προκύπτει από τα Pandora Papers που δημοσιεύουν σήμερα κορυφαία ΜΜΕ.
Ηδημοσιογραφική έρευνα για τα Pandora Papers αποκαλύπτει ότι 35 νυν και πρώην ηγέτες - μεταξύ αυτών ο πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας Τόνι Μπλερ, ο μονάρχης της Ιορδανίας Χουσείν και ο πρόεδρος της Κένυας Ουχούρου Κενιάτα - έχουν καταφύγει σε υπεράκτιες εταιρείες. Την ίδια επιλογή έχουν κάνει 330 υψηλόβαθμοι κρατικοί αξιωματούχοι. Δεσμούς με υπεράκτιες εταιρείες έχουν οι υπουργοί Οικονομικών της Ολλανδίας, της Βραζιλίας και του Πακιστάν, καθώς και πρώην υπουργοί Οικονομικών της Γαλλίας και της Μάλτας. Το ίδιο ισχύει για τον πρώην επικεφαλής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) Ντομινίκ Στρος Καν.
Συνήθως στις εταιρείες αυτές διακινούνται μεγάλα ποσά, με αποτέλεσμα ο δικαιούχος να αποκρύπτει την πραγματική του περιουσιακή κατάσταση από τις φορολογικές αρχές της χώρας του. Σε πολλές χώρες η λειτουργία των offshore εταιρειών δεν είναι παράνομη, αλλά οι συναλλαγές αυτές των πλούσιων και ισχυρών ασφαλώς προκαλούν πολλά ερωτήματα περί του «νόμιμου και ηθικού». Στην έρευνα, που διενήργησε το διεθνές δίκτυο International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) συμμετείχαν δημοσιογράφοι από 150 μέσα ενημέρωσης ανά τον κόσμο - μεταξύ αυτών και η τουρκική σύνταξη της Deutsche Welle. Σύμφωνα με το διεθνές δημοσιογραφικό δίκτυο ICIJ τα Pandora Papers δείχνουν ότι είναι πολλοί οι ισχυροί που, αντί να καταπολεμούν το σύστημα των offshore εταιρειών, προσπαθούν και οι ίδιοι να επωφεληθούν από αυτό.
Αποκαλύψεις για την ευρωπαϊκή ελίτ
Για πολλές δεκαετίες ο πρώην πρωθυπουργός της Μ.Βρετανίας Τόνι Μπλερ εμφανιζόταν ως πολέμιος της φοροαποφυγής. Τώρα τα Pandora Papers αποκαλύπτουν ότι ο ίδιος και η σύζυγός του είχαν αγοράσει μία υπεράκτια εταιρεία ακινήτων από την οικογένεια του Ζάγιεντ μπιν Ρασίντ αλ Ζαγιάνι, υπουργού Βιομηχανίας και Τουρισμού του Μπαχρέιν, με αποτέλεσμα να γίνουν ιδιοκτήτες ακινήτου αξίας 8,8 εκατομμυρίων δολαρίων (7,6 εκ. ευρώ), αποφεύγοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο να πληρώσουν φόρους συνολικού ύψους 400.000 δολαρίων. Τόσο η οικογένεια Μπλερ όσο και η οικογένεια Ζαγιάνι λένε ότι ο ένας δεν γνώριζε την εμπλοκή του άλλου. Η Τσέρι Μπλερ δηλώνει ότι ο σύζυγός της δεν είχε αναμειχθεί στη συναλλαγή αυτή. Σήμερα η εταιρεία έχει κλείσει.
Ένα άλλο όνομα που αναφέρεται στα Pandora Papers είναι ο πρωθυπουργός της Τσεχίας Αντρέι Μπάμπις, ένας δισεκατομμυριούχος που εξελέγη το 2017 με την υπόσχεση να πατάξει τη διαφθορά. Τα στοιχεία που διέρρευσαν αποδεικνύουν ότι το 2009 ο Μπάμπις διοχέτευσε 22 εκατομμύρια δολάρια σε δίκτυο εταιρειών, προκειμένου να αγοράσει μία έπαυλη κοντά στην Κυανή Ακτή, η οποία μεταξύ άλλων διαθέτει δύο πισίνες και ιδιωτικό κινηματογράφο. Σύμφωνα με την τσεχική ιστοσελίδα Investigace.cz η ιδιοκτησία των εταιρειών αυτών δεν περιλαμβανόταν στη δήλωση περιουσιακών στοιχείων που είχε υποβάλει ο Αντρέι Μπάμπις. Ο ίδιος δεν απάντησε σε σχετικό ερώτημα του δικτύου.
Μερίδιο σε εταιρεία με έδρα τις βρετανικές Παρθένες Νήσους κατείχε και ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολόντιμιρ Ζελένσκι. Έναν μήνα πριν από τη νίκη του στις προεδρικές εκλογές του 2019 ο πρώην ηθοποιός που έγινε πολιτικός είχε πωλήσει το μερίδιό του στην εταιρεία Maltex στον Σεργκέι Σεφίρ, στενό φίλο και συνεργάτη του.
Σε υπεράκτιες γιοτ 300 εκατομμυρίων!
Οι υπεράκτιες εταιρείες δεν είναι δημοφιλείς μόνο στην Ευρώπη. Κάθε άλλο: Για παράδειγμα ο πρόεδρος της Κένυας Ουχούρου Κενιάτα, γόνος πολιτικής δυναστείας που εξελέγη με «σημαία» την καταπολέμηση της διαφθοράς, φέρεται ως ιδιοκτήτης - μαζί με τη μητέρα του - κρυφής εταιρείας στον Παναμά. Στη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης, όταν οι Ιορδανοί έβγαιναν στους δρόμους για να διαδηλώσουν την αγανάκτησή τους για τη διαφθορά και την ανεργία - ο μονάρχης Αμπντάλα είχε αγοράσει μέσω offshore εταιρειών τρεις παραλιακές κατοικίες στο Μαλιμπού των ΗΠΑ. Αλλά και η πριγκίπισσα Λάλλα Χάσνα του Μαρόκου βρέθηκε να κατέχει - μέσω δικτύου υπεράκτιων εταιρειών - εταιρεία που είχε αγοράσει ιδιωτική κατοικία αξίας 11 εκ, ευρώ στο Λονδίνο, κοντά στο Kensington Palace. Ο εμίρης του Κατάρ, Χαμάντ Μπιν Καλίφα Αλ Θανί, αξιοποιεί offshore εταιρείες για να πραγματοποιεί επενδύσεις και να διαχειρίζεται τον πλούτο του. Τα Panama Papers είχαν ήδη αποκαλύψει ότι και το υπερ-γιοτ του εμίρη, αξίας 300 εκατομμυρίων δολαρίων, ελέγχεται από offshore εταιρείες.
Σε υπεράκτιες εταιρείες καταφεύγουν και πολλοί αστέρες του θεάματος. Ένα παράδειγμα είναι η δημοφιλής τραγουδίστρια Σακίρα. Ο δικηγόρος της δηλώνει πάντως ότι όλοι οι λογαριασμοί της Σακίρα έχουν δηλωθεί και επιπλέον δεν της προσφέρουν κάποια προνομιακή φορολογική μεταχείριση. Άλλο παράδειγμα είναι ο Ινδός πρώην άσος του κρίκετ Σαχίν Τεντουλκάρ. Οι δικηγόροι του δεν απάντησαν σε παράκληση της DW για κάποιο σχόλιο. Πολλοί από τους ενδιαφερόμενους για offshore εταιρείες είναι βέβαια επιχειρηματίες και πολυεκατομμυριούχοι. Όπως ο Τούρκος μεγαλοεργολάβος Ερμάν Ιλιτσάκ, που διατηρεί δεσμούς με δύο υπεράκτιες εταιρείες, οι οποίες όμως είχαν καταχωρηθεί στο όνομα της μητέρας του το 2014. Μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης ο κ.Ιλιτσάκ δεν είχε προβεί σε κάποιο σχόλιο. Ο όμιλος Ronesans, ιδιοκτησίας Ιλιτσάκ, είχε αναλάβει να κατασκευάσει μεταξύ άλλων το περίφημο προεδρικό ανάκτορο του Ταγίπ Ερντογάν, με 1.500 δωμάτια.
Το πρόβλημα με τις offshore εταιρείες
Με αρχικό κεφάλαιο λίγων εκατοντάδων δολαρίων, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να συστήσουν μία offshore εταιρεία, η ιδιοκτησία της οποίας παραμένει μυστική. Εναλλακτικά, με ένα κεφάλαιο από 2.000 έως 25.000 δολάρια, μπορούν να δημιουργήσουν ένα ίδρυμα καταπιστευτικής διαχείρισης, το οποίο τους επιτρέπει να ελέγχουν τα χρήματά τους, χωρίς ωστόσο να θεωρούνται νομικά υπεύθυνοι για τις συναλλαγές τους. Με λίγη «δημιουργική λογιστική» τα περιουσιακά στοιχεία προστατεύονται από πιστωτές, δικαστικούς κλητήρες, φοροελεγκτές ή πρώην συζύγους. Σε πολλές χώρες η ίδρυση offshore εταιρειών και η διενέργεια συναλλαγών μέσω φορολογικών παραδείσων είναι απολύτως νόμιμη. Ωστόσο, είναι μία πρακτική που προκαλεί έντονη κριτική.
Σύμφωνα με τον Γκάμπριελ Τσούκμαν, επίκουρο καθηγητή Οικονομικών στο πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ, το 10% του παγκοσμίως παραγόμενου πλούτου βρίσκεται σήμερα «κρυμμένο» σε φορολογικούς παραδείσους. Το ακριβές ποσό παραμένει άγνωστο. Έρευνα του ΟΟΣΑ το 2020 κάνει λόγο για τουλάχιστον 11,3 τρισεκατομμύρια δολάρια. Συνήθως η κοινή γνώμη συνδέει τους φορολογικούς παραδείσους με εξωτικούς προορισμούς στην Καραϊβική, αλλά τα Pandora Papers αποδεικνύουυν ότι το ίδιο σύστημα λειτουργεί με επιτυχία και αλλού, για παράδειγμα στη Σιγκαπούρη, στην Ολλανδία, στην Ιρλανδία, στο Χονγκ Κονγκ, ακόμη και σε ορισμένες πολιτείες των ΗΠΑ. Ο Λάξμι Κουμάρ, στέλεχος του ιδρύματος Global Financial Integrity με έδρα την Ουάσιγκτον, επισημαίνει ότι η απόκρυψη κεφαλαίων σε φορολογικούς παραδείσους έχει άμεσες συνέπειες για τις ζωές όλων μας. «Επηρεάζει την πρόσβαση στο σύστημα υγείας, την πρόσβαση του παιδιού σου στην εκπαίδευση, τις δυνατότητές σου να αποκτήσεις στέγη», λέει χαρακτηριστικά.
Η μεθοδολογία της έρευνας
To δημοσιογραφικό δίκτυο International Consortium of Investigative Journalists έχει ερευνήσει συνολικά 11,9 εκατομμύρια εμπιστευτικά έγγραφα τα προηγούμενα δύο χρόνια. Τη δημοσιογραφική ομάδα αποτελούν 600 άτομα από 150 διαφορετικά μέσα ενημέρωσης ανά τον κόσμο. Τα έγγραφα που διέρρευσαν προέρχονται από 14 παρόχους υπηρεσιών για offshore εταιρείες. Τα Pandora Papers έρχονται στο φως της δημοσιότητας μόλις πέντε χρόνια μετά τα Panama Papers, που αποκαλύφθηκαν το 2016, προκαλώντας αίσθηση σε όλον τον κόσμο, προκαλώντας ακόμη και την κατάρρευση κυβερνήσεων, για παράδειγμα στην Ισλανδία και στο Πακιστάν.
