Η παρακολούθηση των meme είναι μια από τις πιο αγαπημένες συνήθειες στο διαδίκτυο. Χρησιμοποιώντας εικόνες από κάθε εποχή τα «meme» λένε μια ιστορία, ωστόσο πολλές φορές στην προσπάθεια να γίνουν viral, οι δημιουργοί τους μπορεί να διαστρεβλώνουν ακόμα και την πραγματικότητα. Εξάλλου στην δημοσιογραφία και πλέον και στο διαδίκτυο είναι γνωστό το ρητό ότι δεν θα πρέπει να αφήνεις την αλήθεια να σου χαλάσει μια ωραία ιστορία!
Αυτό ακριβώς ισχύει με το viral meme, το οποίο απεικονίζει μία «Περσίδα πριγκίπισσα του 20ου αιώνα» με τριχοφυΐα στο πρόσωπο, η οποία αποτελούσε πρότυπο ομορφιάς της εποχής της. Στη λεζάντα αναφέρεται ότι «13 άνδρες έδωσαν τέλος στη ζωή τους όταν εκείνη δεν ανταπέδωσε την αγάπη τους». Η πραγματικότητα ωστόσο απέχει πολύ από αυτόν τον ισχυρισμό.
Ο ισχυρισμός ήταν τόσο ακραίος που σίγουρα δεν πείστηκαν όλοι όταν είδαν το meme με την «πριγκίπισσα Κατζάρ», το οποίο ισχυρίζεται ότι 13 άνδρες πέθαναν για χάρη της- κάτι που φυσικά είναι τελείως αναληθές. Ωστόσο όπως συμβαίνει συνήθως στο διαδίκτυο οι περισσότεροι βλέποντας το meme γέλασαν εστιάζοντας φυσικά στην εμφάνιση της πριγκίπισσας, εντυπωσιάστηκαν με τον ισχυρισμό και απλώς προσπέρασαν. Ίσως κάποιοι από αυτούς το αμφισβήτησαν, αλλά σίγουρα ελάχιστοι ήταν αυτοί που μπορεί να ανέτρεξαν σε έγκυρες πηγές για να ανακαλύψουν τι πραγματικά ισχύει.
Εξάλλου οι δημιουργοί αυτού του είδους των memes στοχεύουν ακριβώς σε αυτήν την αντίδραση που θα τους φέρει απλώς πολλά click και σε καμία περίπτωση δεν ενδιαφέρονται για την ιστορική εγκυρότητα, ειδικά αν αυτή τους «χαλάει» την ιστορία.
Σύμφωνα με την ιστορικό Βικτόρια Μαρτίνεζ που ασχολήθηκε με το συγκεκριμένο meme στο blog της «A bit of History» ακόμα και κάποιοι που αμφισβήτησαν το meme δεν το έκαναν αναζητώντας ιστορικές πηγές, αλλά απλώς εικάζοντας τι θα μπορούσε να ισχύει και δημιουργώντας τις δικές τους θεωρίες. Για παράδειγμα υπήρχαν άτομα κάτω από τη φωτογραφία που σχολίαζαν ότι στη φωτογραφία ποζάρει στην πραγματικότητα ένας άντρας ή ότι είναι κάποιος που ντύθηκε έτσι για να γελοιοποιήσει την πριγκίπισσα. Μάλιστα κάποιοι επισύναπταν τη φωτογραφία της «πραγματικής» πριγκίπισσας, η οποία επίσης δεν σχετιζόταν με την αληθινή.
Η πραγματική πριγκίπισσα
Η ιστορική πραγματικότητα πίσω από αυτό το ψεύτικο meme είναι περίπλοκη, όπως όλη η ιστορία, και σχετίζεται με μια περίοδο μεγάλων ανακατατάξεων στην περσική κοινωνία, εθνικισμού και γυναικείων δικαιωμάτων. Στο πυρήνα της ωστόσο αυτή η ιστορία έχει να κάνει όχι με μια αλλά με δύο πριγκίπισσες από την Περσία που καθόρισαν και αψήφησαν τα πρότυπα και τις προσδοκίες για τις γυναίκες εκείνη την εποχή. Μάλιστα, καμία από τις δύο δεν ονομαζόταν «Πριγκίπισσα Κατζάρ» αν και ήταν και οι δύο πριγκίπισσες της περσικής δυναστείας των Κατζάρων.
Το βασικό πρόσωπο σε αυτή την ιστορία είναι η Πριγκίπισσα Φατεμέχ Χανούμ «Εσμάτ αλ-Ντόουλε» (Fatemeh Khanum «Esmat al-Dowleh») (1855/6-1905), η κόρη του Νάσερ αλ-Ντιν Σαχ Κατζάρ (1831-1896), βασιλιά της Περσίας (1848-1896), και μίας από τις γυναίκες του, της Τατζ αλ-Ντόουλε (Taj al-Dowleh). Στη φωτογραφία εικονίζεται πράγματι η Εσμάτ και όχι κάποιος ηθοποιός. Την φωτογραφία τράβηξε ο άντρας της γύρω στα μέσα με τέλη του 19ου αιώνα. Αυτή η πληροφορία υπάρχει τόσο στο διαδίκτυο όσο και σε έντυπη μορφή και αντικρούει τον ισχυρισμό ότι ήταν το απόλυτο σύμβολο ομορφιάς των αρχών του 20ου αιώνα. Η φωτογραφία τραβήχτηκε λοιπόν πιο πριν και καθώς η Εσμάτ πέθανε το 1905 είναι πολύ τραβηγμένο να χαρακτηριστεί σύμβολο μιας εποχής στην οποία δεν έζησε σχεδόν καθόλου.
Το μόνο σημείο του meme που έχει κάποια στοιχεία αλήθειας είναι ότι πράγματι υπήρξε μια περίοδος στην περσική ιστορία που η εμφάνιση της Εσμάτ-δηλαδή το μουστάκι της- ήταν σημάδι ομορφιάς.
«Πολλές πηγές γραμμένες στα περσικά όπως και φωτογραφίες του 19ου αιώνα επιβεβαιώνουν ότι οι γυναίκες των Κατζάρ είχαν συνήθως ένα λεπτό μουστάκι ή για την ακρίβεια ένα μαλακό χνούδι στο πάνω χείλος τους ως σημάδι ομορφιάς», αναφέρει ο καθηγητής του Χάρβαρντ, Αφσάνεχ Νατζμαμπάντι. Ωστόσο αυτό συνέβαινε τον 19ο αιώνα (δηλαδή το 1800) και όχι τον 20ο (το 1900), όπως υποστηρίζει το meme.
Ενδεικτική είναι και μια ανέκδοτη ιστορία που παραδίδει ο Νατζμαμπάντι στο βιβλίο του «Women with Mustaches and Men without Beards: Gender and Sexual Anxieties of Iranian Modernity». Το 1877 μια Βελγίδα, η Σερένα, συναντήθηκε με την Εσμάτ στην περσική αυλή. «Στην περιγραφή της για την Εσμάτ, η Σερένα λέει ότι παρατήρησε πάνω από το χείλος της ένα ίχνος μουστακιού που της έδινε μια ανδροπρεπή όψη». Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η Εσμάτ ξεχώριζε ως πρότυπο ομορφιάς. Στην πραγματικότητα όμως η προσωπικότητά της πιθανότατα είχε πολύ μεγαλύτερη δύναμη από την εμφάνισή της.
Η Εσμάτ με την μητέρα και την κόρη της
Δυστυχώς το meme για την πριγκίπισσα Κατζάρ προσπερνά αυτό το γεγονός και προσθέτει τον εξωφρενικό ισχυρισμό ότι 13 άνδρες έδωσαν τη ζωή τους. Αυτός είναι εντελώς ψεύτικος καθώς πουθενά στη βιογραφία της δεν αναφέρεται κάτι τέτοιο. Αν είχε έστω και ένα ψήγμα αλήθειας αυτός ο ισχυρισμός δεν θα μπορούσε να παραληφθεί ακόμα και από τα πιο σύντομα βιογραφικά σημειώματα για την πριγκίπισσα.
Επιπλέον, υπάρχουν άλλοι δύο λόγοι που αντικρούουν αυτόν τον ισχυρισμό. Πρώτον η Εσμάτ είχε κατά πάσα πιθανότητα παντρευτεί από την ηλικία των εννέα ή δέκα (ήταν μία από τις συζύγους του Dust Muhammad Khan Muʻayyir al-Mamali). Δεύτερον, ο γάμος της λογικά θα κανονίστηκε όσο αυτή θα ζούσε στο χαρέμι του πατέρα της. Φαίνεται λοιπόν απίθανο να είχε την ευκαιρία να γνωρίσει κάποιον άλλον άνδρα πέρα από τους συγγενείς της πόσο μάλλον να την ερωτευτούν 13 άνδρες και να τους απορρίψει. Αργότερα ως παντρεμένη γυναίκα στην πατριαρχική Περσία, είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι θα δεχόταν φλερτ από πιθανούς μνηστήρες.
Είναι προφανείς σε αυτό το σημείο οι προθέσεις αυτού που έφτιαξε το meme. Είναι ολοφάνερο ότι δεν έχει να κάνει με την πραγματική ιστορία αλλά με το να τραβήξει την προσοχή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εκμεταλλευόμενος την εμφάνιση μίας γυναίκας. Αυτό είναι προσβλητικό τόσο για την ιστορία όσο και για τις γυναίκες. Εστιάζει στην εμφάνιση μίας γυναίκας χωρίς να μας δίνει το γενικότερο ιστορικό πλαίσιο. Δημιουργώντας αυτό το meme δημιουργεί μια εξευτελιστική εικόνα με την οποία θα θυμάται ο κόσμος αυτή τη γυναίκα.
Εξάλλου σε όλη την πατριαρχικά γραμμένη ιστορία, οι περισσότερες γυναίκες έχουν συνδεθεί με το κατά πόσο αποτελούσαν ή όχι πρότυπο ομορφιάς και γι’ αυτό τις θυμάται ο περισσότερος κόσμος. Μάλιστα στην περίπτωση της Εσμάτ το γεγονός ότι ο δημιουργός του meme την κρατά ανώνυμη απλά ως «πριγκίπισσα Κατζάρ» διασφαλίζει ότι κανείς δεν θα μπορεί να ψάξει περαιτέρω για να βρει την αλήθεια. Πιθανότατα ακόμα και ο ίδιος ο δημιουργός του δεν έκανε καμία έρευνα γι’ αυτήν καθώς αυτό θα χρειαζόταν προσπάθεια, επιμονή, ικανότητες και μια πραγματική επιθυμία για την αληθινή ιστορία. Όλα αυτά όμως είναι σίγουρο ότι δεν θα δημιουργούσαν ένα viral meme με πολλά like και κοινοποιήσεις.
Ωστόσο, στην πραγματικότητα αν είχε ψάξει θα είχε βρει εξίσου εντυπωσιακά και ενδιαφέροντα στοιχεία. Θα είχε ανακαλύψει για παράδειγμα ότι η Εσμάτ ήταν μία από τις πιο πολυφωτογραφημένες γυναίκες στην αυλή του πατέρα της και αυτό δεν ήταν επειδή συμμορφωνόταν με τα ιδανικά ομορφιάς της εποχής.
Ως δεύτερη κόρη του Νάσερ αλ-Ντιν Σαχ Κατζάρ, η Εσμάτ είχε την εμπιστοσύνη του πατέρα της και ήταν υπεύθυνη για την υποδοχή των ξένων γυναικών που έρχονταν στην αυλή. Ενάντια στη παράδοση έμαθε να παίζει πιάνο και έγινε φωτογράφος έχοντας το δικό της ιδιωτικό στούντιο στο σπίτι της. Αρκετές φορές επηρέασε σε σημαντικά θέματα τον πατέρα της, όπως όταν τον έπεισε να επιτρέψει στον σύζυγο της να επιστρέψει στη χώρα. Όπως και οι άλλες γυναίκες στην αυλή, η Εσμάτ ήταν μια ικανή γυναίκα με αρκετές αρμοδιότητες.
Η παρουσία της Εσμάτ και των άλλων γυναικών στην αυλή φαίνεται ότι είχε μεγαλύτερη δύναμη από την απλή προσέλκυση μνηστήρων. Η ιστορικός τέχνης Δρ. Στέισι Τζεμ Σιγουίλερ (Staci Gem Scheiwiller) έχει υποστηρίξει πως ο μεγάλος αριθμός φωτογραφιών των γυναικών του χαρεμιού του Νάσερ αλ-Ντιν Σαχ Κατζάρ «επιδεικνύει την ανάπτυξη μιας γυναικείας επαναστατικής συνείδησης». Όλες αυτές οι φωτογραφίες της Εσμάτ θα την έβαζαν στο επίκεντρο μια κοινωνικής και πολιτισμικής επανάστασης.
Η δεύτερη πριγκίπισσα
Στο επίκεντρο αυτής της «γυναικείας αφύπνισης» φαίνεται ότι βρισκόταν μια άλλη πριγκίπισσα που έχει εμπλακεί με τη φωτογραφία λόγω της ασάφειας του απεικονιζόμενου προσώπου ως «Πριγκίπισσα Κατζάρ». Πρόκειται για την πριγκίπισσα Ζάχρα Χανούμ «Τατζ αλ-Σαλτάνεχ» (Zahra Khanum “Taj al-Saltaneh”) (1884-1936). Η Τατζ (ΦΩΤΟ) ήταν η 12η κόρη του Νάσερ αλ-Ντιν Σαχ Κατζάρ και ετεροθαλής αδελφή της Εσμάτ. Υπήρξε δυναμική φεμινίστρια και εθνικίστρια που υποστήριζε μια πολιτισμική και συνταγματική επανάσταση στη Περσία.
Στα δημοσιευμένα απομνημονεύματα της Τατζ, Crowning Anguish: Memoirs of a Persian Princess from the Harem to Modernity 1884-1914, η Δρ. Σιγουίλερ ξεχωρίζει ένα απόσπασμα: «Όταν έρθει η μέρα που θα δω το φύλο μου χειραφετημένο και τη χώρα μου στο μονοπάτι της προόδου, θα θυσιάσω τον εαυτό μου στο πεδίο της μάχης για την ελευθερία, και ελεύθερα θα χύσω το αίμα μου κάτω από τα πόδια της συνοδείας μου που αγαπά την ελευθερία και ζητά τα δικαιώματα της», έγραφε η Τατζ.
Στην εποχή τους η Εσμάτ και η Τατζ δεν ορίστηκαν από την εμφάνιση τους. Τα επιτεύγματα τους δεν ήταν αποτέλεσμα κάποιου προτύπου ιδανικής ομορφιάς. Ήταν γυναίκες με αξία και ουσία, οι ιστορίες των οποίων αξίζει να ειπωθούν και να γίνουν γνωστές με σεβασμό, και όχι να υποβαθμιστούν και να λοιδορηθούν σε ένα ανιστόρητο meme.
Για την ιστορική σημασία που έχουν οι φωτογραφίες αυτών των γυναικών η Δρ. Σιγουίλερ έγραψε: «Η φωτογραφία κάποιου ήταν ικανή να τον μετατρέψει από κάτι ασήμαντο, του οποίου η ιστορία δεν θα λεγόταν, σε ένα πρόσωπο που θα χαράσσονταν στο χρόνο».
Θα ήταν τραγωδία ένα ανόητο meme να χαλάσει την αληθινή ομορφιά και την ιστορική σημασία αυτών των γυναικών και των εικόνων τους.
